Τίτλος: L'important c'est d'aimer
Διεθνής Τίτλος: That Most Important Thing: Love
Ελληνικός τίτλος: Σημασία Έχει Να Αγαπάς
Έτος παραγωγής: 1975
Σκηνοθέτης: Andrzej Zulawski
Σενάριο: Andrzej Zulawski, Christopher Frank
Ηθοποιοί: Romy Schneider, Fabio Testi, Jacques Dutronc, Claude Dauphin, Klaus Kinski
Πρωτότυπη μουσική: Georges Delerue
Διάρκεια: 109'
Υπόθεση
Ο περιθωριακός φωτογράφος Σερβέ Μοντ παρεισδύει στα γυρίσματα μιας ευτελούς ερωτικής ταινίας για να αποσπάσει στιγμιότυπα. Εκεί, σε ένα γκροτέσκο αιματοβαμμένο σκηνικό, η παρηκμασμένη πρωταγωνίστρια, Ναντίν Σεβαλιέ, υπό τις στριγκλιές της σαδιστικής σκηνοθέτιδας πασχίζει να διεκπεραιώσει μια σκηνή που της προκαλεί αποστροφή. Καθώς ο φακός του διασταυρώνεται με την ματιά της, αντικρίζει μια ενσαρκωμένη οδύνη. Τα βλέμματά τους αγγίζονται, ο πόνος είναι γνώριμος, μια στιγμή διαμοιρασμού, μια ταύτιση.
Εκείνη, πίσω από ξέφτια αξιοπρέπειας ψελλίζει «Όχι φωτογραφίες παρακαλώ.. είμαι θεατρική ηθοποιός.. αυτό το κάνω για να ζήσω...». Εκείνος, αποσβολωμένος, γίνεται αντιληπτός και απομακρύνεται από το πλατό.
Έκτοτε ο Σερβέ κατατρύχεται από την διαπεραστική ανάμνηση της Ναντίν και μια αναδυόμενη ανάγκη που τον κατακλύζει· την βίαιη σαρωτική ανάγκη να κάνει κάτι γι' αυτήν· οτιδήποτε. Ορμώμενος από πρωτόγνωρο ιδεοληπτικό πάθος, δίχως να αντιλαμβάνεται ολότελα τις πράξεις του και όσα θα επιφέρουν, καταδύεται σε μια αυτόκλητη αποστολή λύτρωσης -να σώσει την Ναντίν από την ζωή της και μαζί της να σωθεί.
Άποψη
Τρίτη ταινία του ιδιοφυούς, αντικομφορμιστή σκηνοθέτη και συνάμα, η πρώτη του γαλλόφωνη και αυτή με την οποία συστήνεται στο ευρύ κοινό. Μετά την απαγόρευση της προηγούμενης δημιουργίας του (Diabel, 1972) το περιεχόμενό της οποίας κρίθηκε ενοχλητικά αμφιλεγόμενο από την πολωνική λογοκρισία, ο Ζουλάφσκι εγκαταλείπει την γενέθλια γη και εγκαθίσταται προσωρινά στην Γαλλία. Εκεί αρχίζει να εργάζεται ως σεναριογράφος για κινηματογραφικές παραγωγές, επιδιορθώνοντας και ξαναγράφοντας προβληματικά σενάρια, ενώ παράλληλα του δίνεται η ευκαιρία για γόνιμες γνωριμίες. Όταν του ανατίθεται ένα σενάριο βασισμένο στο, δημοφιλές εκείνη την εποχή, βιβλίο του Κρίστοφερ Φρανκ «Αμερικάνικη Νύχτα» (βραβείο Renaudot 1972), ο Ζουλάφσκι εκφράζει αμφιβολίες για την δυνατότητα μεταφοράς του πυκνού μυθιστορήματος, ενώ νιώθει πως το αστικό του περιεχόμενο δεν του ταιριάζει· ξεχωρίζει ωστόσο κάποια σημεία από τα οποία θεωρεί πως μπορεί να εμπνευστεί και εκθέτει στην παραγωγή την διασκευή που οραματίζεται, εξασφαλίζοντας εν τέλει την έγκριση αλλά και την σκηνοθεσία.
Κατά την οχτάμηνη συνεργασία σκηνοθέτη και συγγραφέα πάνω στο σενάριο, η υπόθεση μεταλλάσσεται και σκοτεινιάζει δραματικά, αποκτώντας βαθύτερες υπαρξιακές προεκτάσεις. Ταυτόχρονα υπάρχει ειδοποιός διαφορά ύφους και ψυχικού φορτίου ανάμεσα στα δύο έργα. Αν το αρχικό υλικό ήταν ψίθυρος, το αποτέλεσμα δεν είναι τίποτα λιγότερο από μια ακαταλάγιαστη κραυγή. Όσο λεπταίσθητα, διακριτικά και μακριά από επικίνδυνα άκρα είναι τα συναισθήματα στο βιβλίο, τόσο η ταινία μοιάζει με άγρια καταβύθιση σε κοχλάζουσα συναισθηματική άβυσσο.
Ωμή, τραχιά, σκληρή και ανυποχώρητη, αποτελεί δυσοίωνο, ζοφερό όραμα του καλλιτεχνικού κόσμου και τοιχογραφία του βίαιου, διεστραμμένου και σκιώδους παράλληλου σύμπαντος που φύεται στις αθέατες γωνιές του χώρου του θεάματος, με επίκεντρο δυο χαμένους της ζωής που κατέληξαν εκεί παρά τις καλύτερες προθέσεις τους. Πίσω από την τραγική ιστορία της αποτυχημένης ηθοποιού, που παρότι ξεκίνησε γεμάτη όνειρα και ταλέντο, κάπου στην πορεία έχασε το δρόμο της ή δεν κατάφερε ποτέ να τον βρει, χτυπάει ο παλμός της λαχτάρας κάθε καλλιτέχνη για την «υψηλή», την δύσκολη Τέχνη που αφήνει το αποτύπωμά της στην ψυχή και απαιτεί να καείς ολοσχερώς για να την κατακτήσεις.
Η ταινία ξεκινά αγγίζοντας αιχμιακά επίπεδα έντασης καθώς παρακολουθούμε την Ναντίν πάνω στον «επί σκηνής» αιμόφυρτο εραστή της, με δύο ωκεανούς πόνου για μάτια να δέχεται βάναυση πίεση γιατί δεν μπορεί να πει «Σ'αγαπώ».
Στα 30 της, με την νιότη να φθίνει και την πικρία αγκιστρωμένη στα χαρακτηριστικά του όμορφου προσώπου της, με τα όνειρα για σημαντικούς ρόλους από καιρό θαμμένα και την πίστη στο σπαταλημένο της ταλέντο να την κατατρώει, έχει υποπέσει σε έναν τρόπο διαβίωσης που την απομυζά. Παντρεμένη με τον αλλόκοτα γοητευτικό, ασεξουαλικό Ζακ τον οποίο και συντηρεί, δεμένη μαζί του με ακατάλυτο μαζοχιστικό ρομαντισμό, νιώθει πως του οφείλει τα πάντα αλλά αδυνατεί να του αφυπνίσει την απλή επιθυμία για ζωή. Δίχως επαγγελματική επιτυχία και με την ερωτική ζωή της αποξηραμένη, βλέπει τον χρόνο να την προσπερνά.
Τραγικότερος όλων, ο Ζακ, ένας γλυκός, θλιμμένος «κλόουν» προσκολλημένος στα κινηματογραφικά αναμνηστικά που συλλέγει μανιωδώς και αποτελούν την μοναδική του ενασχόληση. Παραιτημένος από τα πάντα, με την κινηματογραφική μονομανία του να αποτελεί το μέσο απόδρασης από το εσωτερικό του κενό και από μια ζωή που δεν μπορεί ούτε να καταλάβει, ούτε να την ζήσει. Πάντα ξένος, πάντα παρατηρητής, ποτέ συμμετέχων, ποτέ μέρος της. Επιφανειακά ανέμελος αλλά απελπισμένα καταθλιπτικός και μοιραία αυτοκτονικός, έχει ως μοναδικό του έρεισμα για τον αληθινό κόσμο, την Ναντίν.
Απέναντί τους ο μοναχικός, ερωτόπληκτος Σερβέ, ως κινητήρια δύναμη που πυροδοτεί τα γεγονότα. Αναγκασμένος να δουλεύει για έναν αδίστακτο εκβιαστή, αποπληρώνοντας τα χρέη του παρασιτικού πατέρα του, βλέπει στην Ναντίν το καθρέφτισμα του εαυτού του και προσφέροντας σε εκείνη μια ευκαιρία για απελευθέρωση, επιζητεί να απελευθερωθεί κι ο ίδιος από τα δικά του υπονομευτικά δεσμά.
Ο σκηνοθέτης περιβάλλει όλους τους χαρακτήρες του με ιδιαίτερη ευαισθησία και σεβασμό· ακόμη κι οι πιο διεφθαρμένοι ανάμεσά τους, είναι κι οι ίδιοι ανθρώπινες πληγές, αποτέλεσμα ματωμένης σύγκρουσης με την ισοπεδωτική πραγματικότητα.
Ο μαφιόζος πορνογράφος Μαζελί, εκπρόσωπος ενός κόσμου αφανούς που έχει ανάγκη την αποδοχή για να βγει από την επιβεβλημένη ανυπαρξία του. Ο εκκεντρικός σκηνοθέτης Μεσαλά που στοχεύει στο «πιο απαιτητικό κομμάτι» των ηθοποιών του αλλά κατακρημνίζεται από τα εύκολα λόγια κάθε χαιρέκακου, αυτάρεσκου κριτικού. Ο πομπώδης ηθοποιός Ζίμερ που κρύβει την καλλιτεχνική του ανασφάλεια και ευαλωτότητα σε ένα περίβλημα επιθετικής αλαζονείας και ο αλκοολικός, φωτισμένος βιβλιοφάγος Λαπάντ που ζει σε ένα σπίτι γεμάτο βιβλία αλλά δεν μπορεί να γεμίσει με αυτά την μοναξιά της ρημαγμένης ζωής του. Όλοι τους θλιβερά ερείπια, παλεύουν να βρουν διέξοδο από την σκοτεινή τρύπα που τους καταβροχθίζει.
Ο Ζουλάφσκι πετυχαίνει να αποσπάσει υπεράνθρωπες, συντριπτικές ερμηνείες, οδηγώντας τους ηθοποιούς του σε ψυχοφθόρα άκρα, καθένας από τους οποίους βρίσκει εδώ τον ρόλο της ζωής του, αφού ακόμη και οι δευτεραγωνιστές (ανυπέρβλητοι οι Κλοντ Ντοφίν, Μισέλ Ρομπέν και Γκι Μερές) λάμπουν ως τέλεια ενσάρκωση του χαρακτήρα που υποδύονται με το αποτέλεσμα να είναι βασανιστικά ζωντανό.
Η Ρόμι Σνάιντερ, ήδη από την εμβληματική εναρκτήρια σκηνή, ως ηττημένος άγγελος σε απόγνωση, αγγίζει ιλλιγιώδη ερμηνευτικά ύψη. Έχοντας την τόλμη να εμφανίζεται αποστομωτικά τρωτή κι ως τα μύχια απογυμνωμένη, προσδίδει στην εξαθλιωμένη, έκπτωτη Ναντίν το σκοτεινό της βάθος, ενώ η ανατριχιαστική της ταύτιση με τον χαρακτήρα καταργεί κάθε απόσταση καθιστώντας την θέαση άβολα προσωπική και σχεδόν επώδυνη. Για την σπαραχτική ερμηνεία της υπό την καθοδήγηση του τελειομανούς σκηνοθέτη, βραβεύτηκε με Σεζάρ καλύτερης ηθοποιού και θεωρήθηκε από πολλούς, μα κυρίως από την ίδια, ως η καλύτερη της καριέρας της.
Ο τότε τραγουδιστής Ζακ Ντιτρόν, στον πρώτο του δραματικό ρόλο ως Ζακ, είναι η τεράστια αποκάλυψη της ταινίας. Θριαμβεύει τιμητικά στον λεπτό χειρισμό ενός ασυνήθιστου, δύσκολου και εξαιρετικά εύθραυστου χαρακτήρα με μια ερμηνεία που ακροβατεί στα όρια της ειρωνείας και την τρομαχτική του αγωνία να διαγράφεται πίσω από το χιούμορ της απελπισίας.
Ο Φάμπιο Τέστι δίνει μια σιωπηρά περιπαθή ερμηνεία, αδιαμφισβήτητα ανώτερη όλης της φιλμογραφίας του, αποτελώντας το τέλειο αντίβαρο στην φρενιτιώδη ερμηνεία της Σνάιντερ. Η εκφραστικότητα του προσώπου του είναι συγκλονιστική καθώς τα συναισθήματα εμφανίζονται ολοκάθαρα σαν λέξεις πάνω σε χαρτί, με τα μάτια του να μιλούν απευθείας στην ψυχή.
Και φυσικά ο Κλάους Κίνσκι, σε έναν όχι πρωταγωνιστικό, αλλά αλησμόνητα δυνατό ρόλο, εμφανίζεται μαινόμενος τόσο ως Ριχάρδος Γ' στο εντός της ταινίας θεατρικό, όσο και ως ξεπεσμένος ηθοποιός Καρλ Χαινς Ζίμερ, υποδυόμενος κατά κάποιον τρόπο τον εαυτό του και δίνοντας μια ερμηνεία αντάξια της έξαλλης φήμης του.
Η σκηνογραφία, με ανεπαίσθητα σουρεαλιστικές πινελιές αντανακλά τον εσωτερικό αναβρασμό και την διάβρωση των προσώπων· στενοί δαιδαλώδεις διάδρομοι, σπίτια σαν αχανείς βιβλιοθήκες και αλλόκοσμα νοσοκομεία όπου οι ετοιμοθάνατοι απαγγέλλουν Ρεμπό πριν εκπνεύσουν και οι νοσοκόμοι είναι καθοδηγητικές φιγούρες στον δρόμο προς τον θάνατο ή την ζωή, εναλλάσσονται με χώρους αδειανούς και ρυπαρούς, με τοίχους ξεφτισμένους και βαριά, νοσηρή ατμόσφαιρα παρακμής όπου οι πρωταγωνιστές περιφέρονται σαν ανήσυχα πνεύματα που περισσότερο τους στοιχειώνουν παρά τους κατοικούν.
H κάμερα, αεικίνητη, καταδιωκτική, εμμονική, όσο και οι ίδιοι οι χαρακτήρες, ακολουθεί την ψυχική κινησιολογία τους και με πολυάριθμα κοντινά πλάνα καταγράφει την ελάχιστη σύσπαση των προσώπων για να αποκαλύψει κάθε εσώτατο συναίσθημα και γεννώμενη σκέψη πίσω από τα χαρακτηριστικά. Οι υπέροχες συνθέσεις του Ζορζ Ντελερί εξίσου σκοτεινές και θλιβερές υπερθεματίζουν τις ερμηνείες των ηθοποιών αναδεικνύοντας το περιφλεγές συναίσθημα, το εσωτερικό χάος και τον ψυχικό στροβιλισμό των χαρακτήρων. Τα αντιπροσωπευτικά μοτίβα του σκηνοθέτη, η έντονη βία, η απόγνωση, η προβληματική σεξουαλικότητα, οι φρενήρεις χορογραφικές κινήσεις, η εξύψωση του παράδοξου, οι πολλαπλοί αντικατοπτρισμοί και η ανεξήγητη εμφάνιση ανθρώπινων αλλά και σκηνικών σωσίων είναι όλα εδώ.
Ορισμένες σκηνές αφαιρέθηκαν από τον διανομέα εξ'αιτίας της σκληρότητα τους, συμπεριλαμβανομένου του αρχικού φινάλε όπου η Ρόμι Σνάιντερ έδινε μια πολύ συγκινητική, σύμφωνα με τον σκηνοθέτη ερμηνεία, και πολύ αναστατωμένος που έπρεπε να την θυσιάσει, δεν έπαψε να θεωρεί εγκληματική αυτή την απόφαση αλλά και να ελπίζει ότι κάποια στιγμή θα κατάφερνε να την ενσωματώσει και να δει το δημιούργημά του ολοκληρωμένο, όπως αρχικά το είχε οραματιστεί -κάτι που δυστυχώς δεν έγινε ποτέ.
Έχοντας διασχίσει πολλαπλούς κύκλους κόλασης, κάποιοι θα χαθούν, κάποιοι θα επιβιώσουν, αλλά το τίμημα είναι μεγάλο. Στο τέλος μια λεπτή αχτίδα φωτός ξεπροβάλλει και η ταινία κλείνει με μια αντανάκλαση της αρχής της, δικαιολογώντας τον ίσως ακατανόητο ως εκείνη τη στιγμή τίτλο.
Η αγάπη είναι πόνος, η ζωή είναι πόνος, όλα είναι πόνος και το τραγικό επίτευγμα του Ζουλάφσκι το καταδεικνύει σε κάθε αποστραγγιστικό δευτερόλεπτο αφήνοντας ψυχικούς μώλωπες με κάθε θέαση.
Μια δύσκολη ταινία που δεν είναι για όλους.
Τρέιλερ
